-
1 патша углы
-
2 патша улы
-
3 патша
сущ.1) мона́рх, царь, падиша́х; ру́сский царьартында патшаны да сүгәләр — (посл.) за глаза́ и царя́ руга́ют
байның - ызгышы, патшаның сугышы бетмәс — (посл.) у богача́ нет конца́ тя́жбам, у царя́ - во́йнам
патша каһәре кичекмәсә, алланыкы кичегер — (посл.) е́сли уж не опозда́ет ца́рев гнев, то опозда́ет бо́жий (о том, что царев приказ о наказании ещё не всё)
патша вәзирләрен алдыйм дисә, вәзирләр патшаны алдый — (посл.) букв. хотя́ царь и мнит, что обма́нывает визи́рей, но обма́нывают его́ визи́ри
2) перен. прави́тель; голова́; гла́вный нача́льниккөтүче дә көтүгә (көтүенә) патша — (посл.) и пасту́х прави́тель своего́ ста́да
бишкә кадәр бала - патша, биштән соң - атасы патша — (посл.) букв. до пяти́ лет дитя́ - царь, по́сле пяти́ - оте́ц ему́ царь
•- патша булу
- патша кызы
- патша Россиясе
- патша сарае
- патша тавыгы
- патша углы
- патша улы
- патша хатыны
- патша хезмәте••патша аракысы — ца́рская во́дка - смесь кисло́т, растворя́ющая зо́лото
патша баласы — служи́вый; солда́т
-
4 патша әмере
ца́рское повеле́ние, ца́рский ука́з (прика́з) -
5 патша булу
стать всеси́льным нача́льником -
6 патша кызы
ца́рская дочь, царе́вна, принце́ссасм. тж. кәникә -
7 патша Россиясе
ца́рская Росси́я -
8 патша сарае
ца́рский (короле́вский) дворе́ц -
9 патша тавыгы
цеса́ркасм. тж. таҗдар тавык -
10 патша хатыны
цари́цасм. тж. патшабикә -
11 патша хезмәте
ца́рская слу́жба; слу́жба в ца́рской а́рмии -
12 патша
-
13 патша
1. сущ. царь, монарх 2. прил. царский ▪ patşa qızı царевна ▪ patşa ulı царевич ▪ patşa xatını царица ▪▪ Äbi patşa Екатерина Вторая -
14 ак патша
(о русском царе на языке тюрков и др. Народов царской России, живших на Востоке и Юго-Востоке) -
15 Әби патша
цари́ца Екатери́на II -
16 тугрый патша
основа́тель дина́стии -
17 patşa
-
18 әби
сущ.1) ба́бушка (не своя родная, а любая пожилая женщина) || ба́бушкинәби шәле — ба́бушкина шаль
әби туны — ба́бушкина шу́ба
2) ба́бушка ( родственница старше матери говорящего)3) разг.; см. дәү әни5) разг. повива́льная ба́бка, повиту́ха6) диал. водя́щий ( в некоторых детских играх)•- әби бака- әби булу
- әби кабасы
- Әби патша
- әби чәче
- әби чәчәге
- әбисенең әнисе
- әбиләр чуагы••Әби патша заманында — во вре́мя о́но
Әби патшадан калган — при царе́ Горо́хе (о́чень давно́)
-
19 ак
I 1. прил.1)а) бе́лый, бе́лого цве́та (снег, мел, порошок, бумага, облака); бело-ак яулык — бе́лый плато́к, плато́к бе́лого цве́та
ак чәчәкләр — бе́лые цветы́
ак канатлы — белокры́лый ( о птицах), с бе́лыми кры́льями
ак йонлы — белошёрстый; покры́тый бе́лой ше́рстью
тасманың агы да, карасы да бар — есть и бе́лая, и чёрная ле́нты
ак эт, кара эт - бары да эт прост. — (посл.) что бе́лый, что чёрный - всё еди́но пёс; что бе́лый пёс, что чёрный - все одина́ковы
б) спец. бе́лый (мёд, пешка, флаг)аклар белән уйнаучы шахм. — игра́ющий бе́лыми фигу́рами
в) бе́лый, све́тлый (лицо, кожа человека, волосы, брови и голова детей или молодых людей); седо́й, поседе́лый (волосы, брови, голова старого человека); в сочет. бело-; светло-; седо-; бе́лый, све́тлый ( чем)ак битле — белоли́цый, светлоли́цый; бе́лый (све́тлый) лицо́м
ак мыеклы — белоу́сый; светлоу́сый; седоу́сый
ак булмаса да, пакь булсын — (посл.) пусть бу́дет не све́тлым (бе́лым), но чи́стым (све́жим)
г) бе́лый, бле́дный, побеле́лый (о лице, рубце, коже, теле нездорового человека); бесцве́тный; в сочет. бледно-; бело-ак маңгайлы — белоло́бый, бледноло́бый
ак чырайлы — бледноли́цый, белоли́цый
ак яңаклы — бледноко́жий; белощёкий
2) см. ак тәнле3) чи́стый, незагрязнённый4) перен. све́тлый, ра́дужный (о мечте, думах, намерении, пожелании, перспективе, жизни, днях)5) ист.а) бе́лый, белогварде́йский (офицер, десант, террор); в сочет. бело-ак армия — бе́лая а́рмия
б) в знач. сущ. аклар бе́лые, белогварде́йцы, беляки́ || белогварде́йский2. сущ.1) бе́лое, све́тлое; бе́лая (све́тлая) мате́рия (ткань)акка төрү — заверну́ть в бе́лое (бе́лую мате́рию)
актан киенү — одева́ться в бе́лое
актан киенеп йөрү — ходи́ть в бе́лом; одева́ться в бе́лое (све́тлое)
күлмәкне актан тектерү — сшить пла́тье из бе́лой мате́рии
2) бе́лая (све́тлая, белёсая) то́чка (пятно́, поло́ска, узо́р, цвет), подпа́линаатның маңгай йонындагы ак — подпа́лина в ше́рсти на лбу у коня́
•- ак алтын- ак аракы
- ак аш
- ак аю
- ак әнис
- ак әрем
- ак багалма
- ак балчык
- ак балык
- ак башлы
- ак бәкәлле
- ак билет
- ак билетка калу
- ак билетлы
- ак битле
- ак болыт
- ак бөртек
- ак бөртекләр
- ак булып күренеп тору
- ак буяу
- ак гвардия
- ак гөмбә
- ак дельфин
- ак дулкын
- ак ипи
- ак икмәк
- ак ит
- ак ишек
- ак йогу
- ак йон
- ак йорт
- Ак йорт
- ак йөгерү
- ак йөзле
- ак каз
- ак канлылык
- ак каплан
- ак карлыган
- ак кәбестә
- ак келәт
- ак кеше
- ак корт
- ак көртлек
- ак кунык
- ак кургаш
- ак кушу
- ак куян
- ак күбек
- ак күбәләк
- ак ләкләк
- ак май
- ак мәрмәр
- ак мәтрүшкә
- ак мунча
- ак мүк
- ак он
- ак өй
- ак өрәңге
- ак сакаллы
- ак самовар
- ак сызык
- ак таш
- ак тәнле
- ак торна
- ак төк
- ак төкләр
- ак төлке
- ак төн
- ак төнбоек
- ак төс
- ак тукранбаш
- ак түшле сусар
- ак чәч
- ак чәчләр
- ак чәчле
- ак чәчәк
- ак черек
- ак чыршы
- ак чыршылык
- ак чыршы урманы
- ак шигырь
- ак эмигрант
- ак эмигрантлар
- ак як
- акка буялу••ак белән караны аермау (күрмәү, белмәү) — см. акны-караны аермау
ак (та) дими, кара (да) дими; ак димәстән, кара димәстән — ни сло́ва не говоря́, ни с того́ ни с сего́
ак җеп белән тегелгән (типчелгән, җөйләнгән) — книжн. ши́то бе́лыми ни́тками
ак күбек булган, ак күбеккә баткан (төшкән, манчылган) — весь в мы́ле ( белой пене), весь взмы́лен ( конь)
ак күмәч белән ашарлык — с хле́бом (калачо́м) мо́жно есть ( о здоровом воздухе), хоть с хле́бом ешь; нама́жь на хлеб и ешь
ак тәүбә, кара тәүбә — три́жды зарека́юсь (зарёкся); бо́льше ни-ни́
ак флаг күтәрү — поднима́ть (подня́ть, вы́кинуть, вы́бросить, вы́вести) бе́лый флаг
акны кара дию — называ́ть/назва́ть бе́лое чёрным; выдава́ть/вы́дать чёрное за бе́лое; обеля́ть/обели́ть ( что)
- ак җәймәактан ак, судан пакь — обычно ирон. а́нгел непоро́чный (букв. беле́е бе́лого и чи́ще воды́)
- ак карга
- ак кием
- ак куллы
- ак кул
- ак куллылык
- ак күмер
- ак күңелле
- ак күңел
- ак нокта
- ак палас
- ак патша
- ак сөяк
- ак сөякле
- ак сөякләр
- ак су
- ак тап
- ак тун
- ак урын
- ак чаршау
- ак чәүкә
- ак чикмән
- ак эш
- ак юл
- ак юрган
- ак яка
- ак якалы
- акка кара белән II сущ.1) бело́ккүкәй агы — яи́чный бело́к, бело́к яйца́
2) обычно агы бело́к ( глаза)күз агындагы кызыл җепсел тамырлар — кра́сные прожи́лки на белка́х глаз
3) бельмо́ ( на глазу)бер күзенә ак төшкән — у него́ бельмо́ на (одно́м) глазу́
4) разг. бе́лая (во́дка)ике шешә ак — две буты́лки бе́лой
5) мед. бе́ли (ед. нет)ак килү — появле́ние бе́лей
6) бель ( болезнь у растений)7) акка на́бело ( переписать черновики)баштан ук акка язу — писа́ть сра́зу на́бело
•- ак төшү
- акка күчерү -
20 алай
1. мест. указ.1) так (хорошо, плохо, много, мало, высоко, низко, легко, трудно), э́такалай димәдем — я так не говори́л, я говори́л не так
алай көрәшмиләр аны — не так на́до боро́ться-то
алаймы, түгелме — так и́ли нет
алай итми, болай булмый — (посл.) что́бы бы́ло так, на́до сде́лать э́дак (т. е. для успеха одного дела надо поступиться чем-л.)
алай түгел, болай ул, арпа түгел, бодай ул — (посл.) э́то не так, а э́дак, э́то не ячме́нь, а пшени́ца
2) тако́й, э́такийалай куркак булма — не будь таки́м трусли́вым
алайга (сәләтсезгә) охшамаган — на тако́го (неспосо́бного) он не похо́ж
3) в косв. ф.; разг. тако́е, сто́лькоалайны мин дә күтәрәм — тако́е и я могу́ подня́ть
4) в дат. п. алайга до э́того (того́, тако́го)алайга ук барып җитмәстер аларның бәхәсләре — до это́го, ви́димо, не дойду́т их спо́ры
••алай гына (да) түгел — бо́лее того́
алай да вай, болай да вай — (и) так и э́дак пло́хо
алай дисәң — но тогда́, но в тако́м слу́чае
алай итеп, болай итеп — ра́зными (все́ми) спо́собами (путя́ми); все́ми пра́вдами и непра́вдами
алай микән — выраж. сомнение ой не та́к ли?
алаймыни? — да ну, неуже́ли! ра́зве?
алайга таба — см. алай 2)-3)
алаймы, болаймы — так и́ли э́так (ина́че)
- алай булгачалайга калса — см. алайга китсә
- алай булса
- алай гына
- алай да
- алай да, болай да
- алай икән
- алай ук
- алай ук түгел
- алайга китсә
- алайга китә икән 2. в знач. нареч.1) см. алай гына2) алайга туда́, в (на) ту сто́рону (смотреть, пойти, повернуть голову)алайга барасы түгел — не туда́ на́до идти́
3) так, таки́м о́бразом3. в знач. межд.әгәр эшләр алай барса — е́сли дела́ так пойду́т
1) чаще ала-а-а-й так (зна́чит), та-а-ак; м-да, н-да, гм, хм; то́-тобара алмый дисең инде... Алай-а-й... — говори́шь, не мо́жет пое́хать... Так (зна́чит)...
2) алаймы а-а-а, ага-а́; ага́, так; так (зна́чит)алаймы! курыктыңмы? — а-а-а! испуга́лся?
- 1
- 2
См. также в других словарях:
патша — көңіл. Ақ ниет, дархан көңіл д. м. Әлде өзінің өзімшіл, п а т ш а к ө ң і л і н е солай көріне ме екен? (О.Сәрсенбай, Шеңбер, 111). Айхай ай, ой, айхай арман! Төсегін п а т ш а к ө ң і л, төрге жайған. Түн қайда жұмағына бірге барған, Қыз күлкі… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
патша — 1. Илдә хөкүмәт һәм гаскәр башлыгы булып саналган, чикләнмәгән хакимлеккә ия булган кеше, монарх. Мәскәү дәүләтендәге һәм соңрак Россия империясендәге монарх 2. күч. Билгеле бер урында, җәмгыятьтә, мохиттә төп көч һәм хөкемдар булып торучы шәхес… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
патша — ир. зат. Ең жоғарғы әкімшілік атақ … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
патшағар — ир. сын. Оңбаған, жексұрын, тентек, бұзық … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
вахмистр — Патша Россиясендә атлы гаскәрдә солдатның иң югары дәрәҗәсе. Кайбер чит илләрдә солдатның иң югары дәрәҗәсе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
вицмундир — Патша Россиясендә чиновникларның форма фрагы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гласный — Патша Россиясендә: шәһәр думасы яки берәр җирле идарә системасы члены … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
городовой — Патша Россиясендә: шәһәр полициясенең түбәнге чины … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гренадер — Патша Россиясендә һәм кайбер чит ил армияләрендә: буе һәм тазалыгы буенча сайлап алынган кешеләрдән генә торган махсус җәяүле яки атлы гаскәри бүлек солдаты яисә офицеры. күч. Бик озын буйлы, таза … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гусар — Патша Россиясендә һәм кайбер башка илләрдә җиңел кавалерия частьләрендә хезмәт итүче … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
денщик — Патша армиясендә һәм флотында: офицерны яки түрәнең шәхси йомышларын, эшләрен башкарып торган хезмәтче солдат … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге